ادبیات  ناب محصول شکست است و هر چه شکست عظیم‌تر باشد، افراد بیش‌تری در جامعه با آن درگیر می‌شوند و بدین ترتیب احتمال این که از بین این افراد، فردی به درکی عظیم از شکست برسد بیش‌تر است، چنین است که شکست همه گیر ادبیات فراگیر به وجود می‌آورد؛ و شکست‌های شخصی ادبیات شخصی. شکست قوم ایرانی در برابر قوم عرب، جنبه‌ای فراگیر داشت و یکان افراد جامعه کوشیدند تا خود را به نوعی از ننگ این شکست رهایی بخشند، چنین شد که جنبش شعوبیه شکل گرفت، جنبش فراگیر سیاسی-اجتماعی. اما در بین افراد این جنبش، درک شاعران از شکست عمیق‌تر بود و در بین این شاعران، درک فردوسی از شکست عمیق‌ترین درک روزگار خود بود. چنین است که او برای رهایی از ننگ شکست تمام توان خود را به کار می‌برد و شعر او جنبه‌ی همگانی می‌یابد و او برتارک شاعران فارسی‌سرا می‌نشیند. این درک عمیق از شکست در حافظ نیز جلوه دارد، اما...